9-11-24
Gm. Czersk. WLK powstał w pierwszej połowie XIX wieku
GM. CZERSK. Sołectwo Zapora. Wielki Kanał Brdy – ile osób go budowało? Jakie miał spełniać funkcje?

Największym przedsięwzięciem gospodarczym na terenie dzisiejszego sołectwa Zapora była budowa Wielkiego Kanału Brdy. Dziś mało kto pamięta, że kanał miał połączyć Mylof z … Berlinem, Warszawą i Krakowem, bowiem w pierwszym projekcie kanał miał mieć swój początek w Mylofie, zaś koniec w okolicach Bydgoszczy, gdzie miał wpadać do Kanału Bydgoskiego.

Kanał Bydgoski, wybudowany w latach 1773-1774, była to droga wodna łączącą Noteć z Brdą, a więc Odrę z Wisłą. Przez Odrę można było dopłynąć do Berlina i dalej,  przez Wisłę do Warszawy i Krakowa.

Zgodnie z założeniami kanał miał pełnić dwie funkcje. Po pierwsze- stanowić drogę wodną, którą zamierzano spławiać drewno z Borów Tucholskich do najdalszych krańców Europy. Mogły nim także przepływać barki o szerokości 15 stóp tj. ok 4,5 metra. Po drugie zaś, miała to być magistrala zasilająca w wodę ok 15 tys. mórg gruntu, leżącego wzdłuż jej biegu. Zakładano, że woda z kanału wystarczy na nawodnienie ok.225 mil kwadratowych (ok 170 000 ha) powierzchni łąk. Z łąk tych zamierzano pozyskiwać siano. Każdego roku ogłaszano „przetarg”. Do koszenia i pozyskiwania siana wybierano tych, którzy byli gotowi zapłacić najwięcej.

Od okolicznych właścicieli wykupiono ok 1800 mórg ziemi. Jako, że kanał miał przepływać przez Koronowo, za ponad 28 tys. talarów wykupiono także koronowskie młyny. W pracach przy budowie kanału brało udział ok. 3,5 tys. osób. Jeśli uświadomimy sobie , że w tym, czasie w  Chojnicach mieszkało ok 3,8 tys. osób, a w Tucholi ok, 1800, przyznać musimy, że była to ekipa ogromna. Jako ciekawostkę warto dodać, że do budowy kanału zamówiono 2650 taczek. Inną ciekawostką jest to, że znaczna grupa robotników zaraziła się syfilisem. Szybka akcja służb pozwoliła na ustalenie i odizolowanie pań, przede wszystkim z Barłogów i Rzepicznej. Chore panie i panowie trafili do szpitala w stolicy regencji-Kwidzynie.

W roku 1848 oddano do użytku zaporę na Brdzie, która spiętrzała wodę na wys. 11,8 m. Pierwsza zapora zbudowana została z drewna. Miała trzy przepływy. Pierwszym, szerokości 3.13 m i wysokości 1,45 m spławiano drewno, drugim szerokości 8,8 m i wysokości 1,65 m spływała woda, zaś trzeci szerokości 12, 70 m i wysokości 1,.70 kierował wodę do Wielkiego Kanału Brdy. Elementem zapory w Mylofie był jaz zabezpieczający w … Męcikale. On miał blokować, a tym samym chronić zaporę w Mylofie od namiaru wody.

Całego przedsięwzięcia nie zrealizowano. Ostatecznie oddano do użytku odcinek liczący 21 km ( 3 mil pruskich), kończący się w Barłogach, co pozwoliło na nawodnienia ok. 4500 ha. łąk. Nad kanałem postawiono 15 mostów, akwedukt nad Czerską Strugą w Fojutowie oraz dwa mniejsze akwedukty w Dużej Bachmacie i Małej Bachmacie.

Od samego początku istnienia kanał pełnił funkcje gospodarczą. Bardzo troszczono się  o jego stan. W każdym tygodniu pracownicy zatrudnieni do opieki nad kanałem przemierzali cały odcinek, dokonując  lustracji, interweniując w razie potrzeby. W każdym roku ewentualne ubytki uzupełniano gliną i innymi naturalnymi środkami. W przewodniku „Szlaki Wodne Polski” z roku 1932 napisano, że w Mylofie jest :”śluza, kajaki przenieść prawą stroną. W okresie sianokosów nie zboczyć w irygacyjny kanał Brdy. Suchy. Można nim jechać aż do w. Uboga”.Kanał osuszano raz w roku jeszcze w latach 60-tych XX stulecia.

Ponad sto lat obsługą kanału zajmowało się Gospodarstwo Łąkowe z Czerska. Na przełomie lat 60/70 gospodarstwo rozwiązano. Kanał przestał pełnić swoją pierwotną funkcje. W roku 1975 na początkowym  odcinku Kanału oddano do użytku stawy Zakładu Hodowli Pstrąga.  Na jego  końcu działa Mała Elektrownia Wodna Zielonka o mocy 530 KW.

Marek K. Jeleniewski
Sołectwo Zapora

fot. Sołectwo Zapora