Artykuł reklamowy
Morfologia krwi u dziecka – na jakie parametry
trzeba zwrócić szczególną uwagę?

Morfologia krwi stanowi podstawowe narzędzie przesiewowe i pozwala na ocenę ogólnego stanu zdrowia, monitorowanie prawidłowego rozwoju oraz wstępną diagnostykę szerokiego spektrum schorzeń – od pospolitych infekcji, przez niedobory żywieniowe, po poważne choroby hematologiczne i onkologiczne. Jakie wyniki morfologii u dziecka mogą świadczyć o nieprawidłowościach?

Białe krwinki – co mówią o odporności? 

Leukocyty (WBC, z ang. White Blood Cells), czyli krwinki białe, to zróżnicowana grupa komórek układu odpornościowego, których nadrzędnym zadaniem jest obrona organizmu przed patogenami, takimi jak bakterie, wirusy czy grzyby. Ich liczba, skład i proporcje poszczególnych grup komórek mogą być cennym źródłem informacji o stanie układu odpornościowego oraz toczącym się stanie zapalnym.

Najliczniejszą grupą leukocytów u starszych dzieci i dorosłych są granulocyty obojętnochłonne. To właśnie neutrofile u dziecka (NEU) są uważane za pierwszą linię obrony – dotyczy to szczególnie infekcji bakteryjnych. Podwyższona liczba neutrofili (neutrofilia) stanowi prawidłową odpowiedź fizjologiczną na stan zapalny np. spowodowany infekcją. 

Z kolei zjawisko odwrotne, neutropenia, czyli obniżona liczba neutrofili jest już stanem alarmującym, gdyż zwiększa ryzyko infekcji. Przyczyny takiego wyniku mogą być bardzo różne – są to najczęściej łagodne stany poinfekcyjne, jednak neutropenia może świadczyć także o poważnych chorobach szpiku kostnego.

Warto również zwrócić uwagę na inne subpopulacje: eozynofile (ich wzrost może sugerować alergie lub choroby pasożytnicze) oraz monocyty (ich liczba rośnie m.in. w przebiegu niektórych infekcji wirusowych i chorób przewlekłych).

Analizując leukocyty u dziecka, trzeba mieć świadomość, że ich całkowita liczba (WBC) zmienia się niezwykle dynamicznie wraz z wiekiem. Te wahania są zjawiskiem fizjologicznym i odzwierciedlają dojrzewanie układu odpornościowego dziecka. 

Krwinki czerwone – parametr służący do rozpoznawania niedokrwistości

Niedokrwistość, potocznie nazywana anemią, to zdecydowanie najczęstsza nieprawidłowość hematologiczna diagnozowana u dzieci. Należy pamiętać, że to stężenie hemoglobiny, a nie liczba czerwonych krwinek, jest podstawowym kryterium rozpoznania anemii. 
Chociaż anemia kojarzy się zwykle z bladością skóry, to warto podkreślić, że ten objaw pojawia się dopiero w stanach bardziej zaawansowanych. Do wcześniejszych objawów należy przede wszystkim osłabienie i męczliwość podczas wysiłku, a także problemy z koncentracją. W cięższych postaciach może pojawić się także duszność i tachykardia. 

W celach diagnostycznych wykorzystuje się tzw. wskaźniki czerwonokrwinkowe. Są to: 
    • MCV (Mean Corpuscular Volume) – średnia objętość krwinki czerwonej. Ten parametr pozwala na morfologiczną klasyfikację niedokrwistości. Niskie MCV, czyli mikrocytoza świadczy o tym, że krwinki są mniejsze niż powinny, czego najczęstszą przyczyną u dzieci jest niedobór żelaza. Z kolei makrocytoza, czyli krwinki większe niż prawidłowe, mogą świadczyć o niedoborze witaminy B12 i kwasu foliowego.
    • RDW (Red Cell Distribution Width) – wskaźnik zróżnicowania objętości erytrocytów, który wyraża w procentach, jak bardzo poszczególne krwinki różnią się wielkością. 
    • MCH i MCHC – odpowiednio: średnia masa i średnie stężenie hemoglobiny w krwince.  Parametry te informują o "wysyceniu" erytrocytów hemoglobiną, co przekłada się na ich "wybarwienie". Obniżone wartości tego wskaźnika, czyli hipochromia, jest zjawiskiem typowym dla niedokrwistości z niedoboru żelaza.   
Morfologia jest dobrym badaniem przesiewowym, które pozwala wykryć różne nieprawidłowości, jednak ostateczne potwierdzenie niedoboru żelaza jako przyczyny anemii często wymaga badań biochemicznych, przede wszystkim oznaczenia stężenia ferrytyny, która odzwierciedla tkankowe zapasy tego pierwiastka.

Trombocyty a krzepnięcie krwi 

Płytki krwi (PLT, trombocyty) to najmniejsze elementy morfotyczne krwi, odgrywające kluczową rolę w hemostazie, czyli procesie hamowania krwawienia po uszkodzeniu naczynia krwionośnego.
Płytki krwi biorą udział w szeregu reakcji związanym z tworzeniem się czopa płytkowego, czyli swoistego korka, który tamuje krwawienie. W kolejnym etapie można zaobserwować tzw. kaskadę krzepnięcia. Jest to proces obejmujący uwalnianie substancji chemicznych aktywujących inne płytki krwi, pobudzających skurcz naczyń oraz inicjujących proces przekształcania fibrynogenów fibrynę – substancję stabilizującą skrzep.
Trombocyty biorą też udział w procesach gojenia – uwalniają czynniki wzrostu, stymulują proliferację komórek, dzięki czemu wspierają odbudowę naczyń i tkanek.
Małopłytkowość (trombocytopenia) to stan, w którym liczba płytek spada poniżej dolnej granicy normy. Do przyczyn takiego stanu u dzieci należą różne czynniki, wśród których można wymienić:
    • Zmniejszenie populacji trombocytów w szpiku kostnym (np. na skutek białaczki lub niedokrwistości a plastycznej).
    • Nadmiernego niszczenia płytek krwi np. w przebiegu chorób autoimmunologicznych lub farmakoterapii niektórymi lekami. 
    • Nieprawidłowego rozmieszczenia (np. w powiększonej śledzionie). 
U dzieci często występuje pierwotna małopłytkowość immunologiczna – choroba autoimmunologiczna poprzedzona infekcją wirusową, która sprawia, że organizm wytwarza przeciwciała niszczące własne trombocyty.

U dzieci może pojawić się też nadpłytkowość, czyli trombocytoza. Jest to stan, w którym obserwowany jest wzrost liczby płytek krwi powyżej normy. U dzieci zdecydowanie najczęstszą jej formą jest nadpłytkowość wtórna, zwana też odczynową, która jest odpowiedzią na ostre infekcje bakteryjne i wirusowe, przewlekłe stany zapalne, urazy lub niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza. 

Nadpłytkowość pierwotna jest o wiele rzadszym stanem, który najczęściej wynika z choroby rozrostowej szpiku kostnego. W takich przypadkach konieczna jest pogłębiona diagnostyka hematologiczna. 

Morfologia krwi u dziecka jako element profilaktyki chorób 

Profilaktyczne znaczenie morfologii krwi wykracza daleko poza diagnostykę istniejących już chorób. Jest to podstawowe narzędzie medycyny prewencyjnej, pozwalające na wczesne wykrywanie nieprawidłowości, zanim jeszcze zamanifestują się one w postaci wyraźnych objawów klinicznych. 
Takie badanie można przeprowadzić zarówno, kiedy pojawiają się niepokojące symptomy, jak i w celach profilaktyki i monitorowania rozwoju dziecka. Szczególnie ważne jest wczesne wykrywanie niedokrwistości z niedoboru żelaza, ponieważ jest to okres intensywnego rozwoju układu nerwowego, a niedobory tego pierwiastka mogłyby go upośledzić. 
Konsultant krajowy w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej zaleca, aby u każdego zdrowego dziecka wykonać profilaktyczną morfologię w drugim półroczu życia. W kolejnych latach, po ukończeniu pierwszego roku życia, w zależności od wskazań lekarza morfologię powinno się powtarzać raz w roku lub co 2-3 lata. 
Interpretacji wyników morfologii powinien zawsze dokonywać lekarz, najlepiej ten, który zlecił badanie. Samodzielne analizowanie wyniku może prowadzić do nieuzasadnionej paniki lub przeoczenia istotnej nieprawidłowości. Należy jednak pamiętać, że morfologia jest badaniem przesiewowym – prawidłowy wynik przy utrzymujących się niepokojących objawach nie zwalnia z dalszej diagnostyki.
Morfologia krwi jest badaniem tanim, mało uciążliwym i szeroko dostępnym, Co czyni ją świetnym narzędziem wczesnego wykrywania różnych nieprawidłowości w organizmie dziecka. Wdrożenie odpowiedniego leczenia już na bardzo wczesnym etapie choroby pozwala często uniknąć wielu problemów zdrowotnych i pogorszenia jakości życia.

Bibliografia:
    1. Wołowiec M. Zmiany parametrów morfologii krwi w zależności od wieku dziecka. Pediatria po Dyplomie. 2014;18(1):7-13.
    2. Matysiak M, Jackowska T. Niedokrwistość u dzieci – wprowadzenie do rozpoznania i schemat diagnostyki. Medycyna Praktyczna - Pediatria. 2019;4:83-94
    3. Łaguna P i wsp. Pierwotna małopłytkowość immunologiczna u dzieci – zalecenia Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej. Hematologia Edukacja. 2024; 4(1–2):18–30.
    4. Kowalczyk JR. Małopłytkowość immunologiczna u dzieci – zasady postępowania. Pediatria po Dyplomie. 2012;16(3):30-33.