20-05-21
Gm. Czersk. Nowa ekspozycja archeologiczno-przyrodnicza
Cmentarzysko z kręgami kamiennymi w Odrach

Wiersz napisany przez poetę i lichenologa, niedawno zmarłego, prof.  Ludwika Lipnickiego doskonale wprowadza nas w świat kamiennych kręgów i porostów, które od wieków współistnieją i przenikają się na - jednym z najlepiej zachowanych w Europie - cmentarzysku w Odrach, od 1957 roku będącym Rezerwatem Archeologiczno-Przyrodniczym. Tajemnicze miejsce już od lat przyciąga rzesze turystów. Jednakże  zwiedzanie samego cmentarzyska nie daje pełnego obrazu obrzędowości i kultury materialnej użytkującego go, przybyłego z północy, ludu, archeologicznie podporządkowanego kulturze wielbarskiej.

Nowa ekspozycja archeologiczno-przyrodnicza została stworzona, by wprowadzić zwiedzających w niezwykły świat porostów i Gotów, którzy zamieszkali w okolicach dzisiejszej miejscowości Odry ok. 80 r. n.e.   

We wstępnej części wystawy można zapoznać się z ciekawą historią odkrywania i ochrony stanowiska archeologicznego w Odrach. Nekropola znana jest pasjonatom archeologii co najmniej od 160 lat. Pierwszym, który odniósł się świadomie do cmentarzyska w Odrach jako do pomnika kultury był nadleśniczy Feussner. W czasie intensywnej budowy dróg na Pomorzu wydał on zakaz zbierania kamieni z kurhanów i kręgów, co być może uratowało je przed całkowitą dewastacją.  Tajemnice kręgów kamiennych próbowało zgłębić wielu archeoolgów – amatorów, ale też świetnych fachowców. W 1926 r. prace archeologiczne kontynuował nestor polskiej archeologii – Józef Kostrzewski, który cmentarzysko w Odrach datował na okres wpływów rzymskich, a od 1962 r. na stanowisku trwały wykopaliska prowadzone przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, najpierw pod kierunkiem prof. Jerzego Kmiecińskiego, później prof. Tadeusza Grabarczyka. Archeologom w badaniach towarzyszyli lichenolodzy - prof. Ryszard Bohr, prof. Ludwik Lipnicki  i prof. Józef Kiszka. W trakcie dalszej wędrówki po wystawie poznajemy niezwykłe dzieje użytkujących od I do III wieku cmentarzysko Gotów,  począwszy od ich przybycia ze Skandynawii, poprzez wędrówkę ku nowej siedzibie nad  Morzem Czarnym - legendarnej krainie Oium,  aż po utworzenie Królestwa Ostrogotów z siedzbą w Rawennie i Wizygotów z siedzibą w Toledo.  Odkrywanie świata Gotów to także poznanie panującej wśród nich mody, strój bowiem obok swej nadrzędnej funkcji, jaką jest ochrona i okrycie ciała, od wieków pełnił rolę wyznacznika kulturowego. Sporo informacji na temat ubioru dostarcza materiał zabytkowy, pozyskany przede wszystkim z pochówków szkieletowych, obejmujący kunsztownie wykonane, z użyciem wyszukanych technik jubilerskich, złote, srebrne i brązowe ozdoby i biżuterię. Na ekspozycji zaprezentowano wielobarwne, różnokształtne  kolie paciorków szklanych, także bursztynowych i ceramicznych, klamerki esowate, wisiorki, zawieszki, fibule, bransolety, pierścionki. Ważną rolę w modzie gockiej pełniły też elementy stroju – części pasa – brązowe sprzączki, dekoracyjne zakończenia, złącza ogniwkowe i okucia. Ciekawy element ekspozycyjny stanowią zrekonstruowane stroje Gotów prezentowane na manekinach. W trakcie dalszego zwiedzania poznajemy też inne elementy wyposażenia grobowego, czyli przedmioty codziennego użytku, takie jak: kościane grzebienie, igły brązowe lub kościane, przybory toaletowe np. szczypczyki; fragmenty drewnianych szkatułek, przęśliki i ceramikę. Obok popielnic można podziwiać pięknie dekorowane cienkościenne naczynia, a także unikatowy na ziemiach polskich import rzymski – naczynie terra sigillata. Osobne miejsce zajmuje prezentacja atrybutu pochówków męskich, czyli ostróg, będących elementem wyposażenia jeździeckiego. Część ekspozycji poświęcono kulturze Gotów jako tajemniczej sferze wierzeń i obrzędów pogrzebowych powiązanych z charakterystyczną dla kultury wielbarskiej architekturą grobową w postaci kręgów kamiennych i kurhanów, z prezentacją rozważań na temat przeznaczenia kultowych kręgów.             

                                                             
Na kamieniach i głazach wchodzących w skład kręgów i kurhanów odkryto bogactwo gatunków porostów – bytujących tam od setek i więcej lat, trudnych do uchwycenia gołym okiem. Na wystawie można zagłębić się w ten niezwykły świat, zarówno porostów naziemnych, naskalnych czy nadrzewnych, by, dzięki fotograficznym powiększeniom, zaobserwować ich wygląd i strukturę, poznać właściwości, wymagania bytowe i znaczenie np. jako bioindykatorów, czyli organizmów żywych reagujących na stan sanitarny powietrza. Na uwagę zasługuje także otaczający cmentarzysko świat przyrody – Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie, czyli urozmaicona, polodowcowa rzeźba terenu, malownicze, tworzące niekiedy meandry i uroczyska oraz bogate pod względem przyrodniczym rzeki, polodowcowe – rynnowe i wytopiskowe jeziora, bogata flora i faunę tych terenów, a także bogate dziedzictwo kulturowe zamieszkujących bór Kaszubów, Kociewiaków i Borowiaków i to temu zagadnieniu poświęcona jest ostatnia część ekspozycji.

Zabytki archeologiczne prezentowane na ekspozycji zostały przekazane do zbiorów Muzeum Historyczno-Etnograficznego im. J. Rydzkowskiego w Chojnicach przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego. Przy tworzeniu wystawy wykorzystano materiały i fotografie udostępnione przez: Nadleśnictwo Czersk, Zaborski Park Krajobrazowy, prof. Ludwika Lipnickiego, Muzeum w Gliwicach oraz ze zbiorów własnych Muzeum.

   

Ekspozycja powstała ze środków Muzeum Historyczno-Etnograficznego im. J. Rydzkowskiego w Chojnicach, przy hojnym wsparciu finansowym Miasta i Gminy Czersk, Nadleśnictwa Czersk oraz projekt dofinansowany w ramach Funduszu AKUMULATOR SPOŁECZNY, ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Narodowego Instytutu Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.

Muzeum Historyczno-Etnograficzne w Chojnicach