20-02-18
Region. Działania wojenne oszczędziły chojnicką stację
Trzy wpisy do rejestru zabytków województwa pomorskiego, między innymi dworzec kolejowy
w Chojnicach

Korty tenisowe w Sopocie, pocysterski zespół klasztorny w Pelplinie oraz zespół dworca kolejowego w Chojnicach trafiły w tym roku do rejestru zabytków woj. pomorskiego.

W Sopocie wpis do rejestru obejmuje: zespół budynków i kortów tenisowych wraz ze starodrzewem oraz z budynkami: Domkiem Klubowym, d. poczekalnią (obecnie kawiarnią), d. Halą Tenisową SKT Sopot (obecnie halą widowiskowo-sportową) położonych w Sopocie przy ul. Floriana Ceynowy 5-7, ul. Jakuba Goyki 11-19, ul. Jana Jerzego Haffnera 57b.


Sopockie korty tenisowe w czasach Wolnego Miasta Gdańska. Repr. WUOZ w Gdańsku

Obszar Sopotu wokół dawnej Nordstrasse, obecnie ul. Powstańców Warszawy jest związany z tradycją uprawiania tenisa ziemnego od roku 1897. Pierwsze trzy pola do gry w tenisa zostały zlokalizowane w obecnym Parku Północnym. Powstały wówczas korty o czarnej nawierzchni oraz poczekalnia. W następnych latach trwała ich rozbudowa. Już na początku XX w. turnieje tenisowe były kulminacyjnym wydarzeniem Sopockiego Tygodnia Sportu, podczas którego rywalizowano w pięciu dyscyplinach sportowych. Sopockie zawody tenisowe wysoko ceniono w świecie sportu. Na kortach grywał następca pruskiego tronu – Kronprinz Friedrich Wilhelm.

W 1900 r. z inicjatywy znanego organizatora ruchu tenisowego – nadporucznika Friedricha Schleppsa – powstał słynny Zoppoter Lawn – Tennis Klub. Utworzenie klubu  podniosło rangę tenisa jako gry towarzyskiej do poziomu dyscypliny sportowej. W tym samym czasie powstał Wschodnioniemiecki Związek Turniejów Tenisa Ziemnego, który zrzeszał kluby tenisowe Prus Zachodnich i Wschodnich. W 1911 r. dla potrzeb tej organizacji wybudowano Domek Klubowy (Tennis-Klubhaus) przy obecnej ul. Ceynowy 5-7. Budynek został zmodernizowany w 1927 r. przez dobudowę symetrycznych skrzydeł bocznych, na których urządzono tarasy widokowe dla publiczności. Był to okres intensywnej rozbudowy infrastruktury sportowej w związku ze wzrostem zainteresowania grą w tenisa.

W latach międzywojennych Sopocki Klub Tenisowy (Zoppoter Tenis Club) posiadał 18 kortów i zrzeszał około 140 zawodników. W 1924 r. oddano do użytku drewnianą halę tenisową, umożliwiającą grę w miesiącach zimowych, a w latach trzydziestych tereny kortów rozbudowano w kierunku zachodnim – na północ od ul. Goyki do ul. Haffnera.


Jeden z budynków sopockich kortów tenisowych. Fot. WUOZ w Gdańsku

Pod koniec lat trzydziestych XX w. budynek dawnej poczekalni sąsiadujący od zachodu z obecną ul. Powstańców Warszawy przeniesiono w nową lokalizację – teren przy obecnej ul. Goyki. Zmieniono w tym czasie również układ alejek. W latach międzywojennych przywrócono w Sopocie tradycję z pocz. XX w. rozgrywania wielkich turniejów tenisowych (International-Tennis-Turnier-Zoppot). Fakt ten podniósł rangę kurortu do najważniejszego centrum sportu tenisowego nad Bałtykiem. Zoppoter Tenis Club był wówczas jedynym ośrodkiem zatrudniającym trenera i szkolącym zawodników.

W latach powojennych – od 1945 r. – dzięki inicjatywie tenisisty Stefana Korneluka – nastąpiła odbudowa zdewastowanych przez wojska niemieckie i radzieckie placów do gry oraz Domku Klubowego. Wraz z odnową aktywności sportowej poprzez organizowanie turniejów i międzynarodowych mistrzostw tenisowych oraz powołanie do życia Sopockiego Klubu Tenisowego (początkowo klub nosił nazwę: „Odwet”, następnie: „Ogniwo”), sukcesywnie zagospodarowywano tereny kortów. Efektem rozbudowy zespołu było powstanie dwóch krytych hal: widowiskowo-sportowej (1987r.) i treningowej Hali im. braci Korneluków (koniec lat 90. XX w.).

Tym samym zabytkowe założenie stanowi istotny składnik historycznego układu przestrzennego Sopotu objętego ochroną prawną poprzez wpis do rejestru z uwagi na wyjątkowe w skali europejskiej walory przestrzenno-krajobrazowe.

Poszczególne obiekty budowlane omawianego zespołu są ze sobą powiązane funkcjonalnie, oraz z uwagi na 120-letnią historię i tradycję uprawiania tenisa w Sopocie. Pomimo tego, że budynki kompleksu stanowią różnorodny zbiór w zakresie struktury, materiału, formy i chronologii poprzez usytuowanie na wyodrębnionych parcelach, jak również jednolity sposób zagospodarowania przestrzeni z fragmentarycznie zachowaną historyczną strukturą przestrzenną i układem starodrzewu oraz współczesną infrastrukturą, obiekty te tworzą czytelny zintegrowany kompleks o funkcji sportowej.

Z uwagi na kontynuowaną tradycję miejsca, w którym od przeszło stu lat odbywają się turnieje tenisowe, omawiany zespół posiada wyjątkową wartość niematerialną.


Pelplin – poklasztorny zespół przez wieki zarządzany przez Cystersów. Fot. WUOZ w Gdańsku.

Pocysterski klasztorny zespół gospodarczy położony w Pelplinie, w zakolu rzeki Wieżycy, między Placem Tumskim, al. Cystersów i ul. Jana Sobieskiego w skład którego wchodzi czternaście obiektów, m.in. młyn zbożowy, spichlerz czy dom młynarza.

Powstanie zespołu gospodarczego położonego w pobliżu Katedry Pelplińskiej związane jest z pojawieniem się na tym terenie w 1276 roku zakonu Cystersów, który w XIV i XV wieku kształtował stopniowo całe założenie o typowym programie budowlano-użytkowym, nawiązującym do wzorca macierzystego opactwa w Doberanie. O randze pelplińskich obiektów może świadczyć fakt, że nazwiska ich dzierżawców notowane były w kronice klasztornej począwszy od 1610 roku. A najbardziej zasłużeni z nich chowani byli w katedrze.

 Przez wieki założenie zespołu zmieniało się, był on rozbudowywany. Do dzisiejszych czasów przetrwały wszystkie budynki poza młynem, z którego zachowały się jedynie mury obwodowe i niewielka część stropów. Jego odbudowę zakończono w 1949 roku.

Zespół posiada niezwykle ważne wartości historyczne. Stanowi ważny dokument dziejów dawnego opactwa cysterskiego, a następnie diecezji chełmińskiej i pelplińskiej. Jest świadectwem charakterystycznym dla kultury materialnej białych mnichów, umiejętnie i konsekwentnie wykorzystujących środowisko naturalne, ukształtowanie terenu i siły natury. Pomimo kasaty zakonu ocalał dzięki przejęciu przez kapitułę nowej diecezji i w przypadku najważniejszych obiektów zachował ciągłość funkcji aż do XX wieku.


Chojnicki dworzec przed II wojną światową. Fot. Fotopolska.eu

Zespół stacji kolejowej w Chojnicach. w skład której wchodzą m.in. budynek dworca, ul. Dworcowa 27/ul. Nad Dworcem 6, dwie wieże ciśnień, parowozownia, wiadukty kolejowe czy przejście podziemne. Do rejestru trafiły także elementy infrastruktury kolejowej i dwie lipy.

Włączenie Chojnic do sieci Pruskiej Kolei Wschodniej stało się punktem zwrotnym w rozwoju miasta – za sprawą budowy węzłowej stacji kolejowej, w drugiej połowie XIX wieku leżące z dala od głównych szlaków komunikacyjnych Chojnice z trzytysięcznego miasteczka przekształciły się w znaczący węzeł komunikacyjny i prężny ośrodek regionalny.

Szczególna rola przypadła Chojnicom i jej stacji kolejowej po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Ze względu na swoje położenie przy granicy polsko-niemieckiej. 1 kwietnia 1920 roku kolej w Chojnicach została przejęta przez polskie władze kolejowe.


Chojnicki dworzec – stan obecny. Fot. WUOZ w Gdańsku

Działania wojenne oszczędziły chojnicką stację nie dokonując tu żadnych istotnych zniszczeń, przetrwały wszystkie obiekty i elementy infrastruktury kolejowej. Stacja dalej pełni swoją funkcję i jako zespół zabudowy związany z historią kolejnictwa nie utraciła swoich wartości zabytkowych, będąc jednocześnie cennym architektonicznie świadkiem bardzo ważnego okresu w dziejach miasta.

mat. Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków